لکه ها و تغییرات رنگ پوس

رنگ پوست انسان بخصوص در نواحی غیر پوشیده مانند صورت و پشت دستها نقش مهمی در ارتباطات اجتماعی فرد ایفا می کند وبخصوص لکه ها و تغییرات رنگ پوست می تواند سبب مشکلات روحی، اجتماعی و حتی افسردگی در افراد درگیر شود. لذا شناخت علل تغییرات رنگ پوست و پیشگیری و درمان آنها حاثز اهمیت خاصی است و بایستی بدقت به آن پرداخت.

رنگ پوست انسان توسط سه رنگدانه موجود در پوست تعیین میشود که اینها شامل هموگلوبین، کاروتنوئید و ملانین می باشد. هموگلوبن قرمزو در عروق پوست است و کاروتنوئید نیز یک رنگدانه زرد رنگ می باشد که از طریق غذا ها وارد بدن می شود و در لایه های سطحی پوست و بافت چربی یافت میشود. اما رنگدانه اصلی پوست در واقع همان ملانین می باشد که توسط سلولهای خاصی در پوست به نام ملانوسیت یا سلول رنگدانه ساز تولید و به سایر سلولهای پوست منتقل و توزیع می شود.

فعالیت این سلولها و میزان رنگدانه ملانین تولیدی توسط آنها تحت تاثیر عوامل مختلفی می باشد. اصلی ترین عامل فاکتور ژنتیک است که میزان و اندازه رنگدانه ملانین را در انسان تعیین می کند و سبب تفاوت رنگ پوست در نژادهای مختلف پوست می شود؛ بطوریکه در سفید پوستان کمترین میزان ملانین و در سیاهپوستان و نژاد آفریقایی حداکثر میزان ملانین را داریم. در نژاد زرد پوست و ایرانی میزان متوسطی از رنگدانه ملانین وجود دارد. بر این اساس انواع مختلف رنگ پوست را به 6 دسته تقسیم می کنند.

تیپ 1 پوستی، پوستی روشن دارند و از آنجا که رنگدانه ملانین نقش محافظتی را در برابر نور آفتاب به عهده دارد، افراد با این تیپ پوستی به آسانی در برابر تابش نور آفتاب می سوزند و به ترتیب در تیپ های 2، 3 و 4 که به سمت تیره تر شدن می روند میزان سوختگی کمتر و بیشتر با نور آفتاب برنزه می شوند و در نهایت در تیپهای 5 و 6 پوستی یعنی سیاهپوستان با حداکثر ملانین بندرت دچار سوختگی پوست در برابر نور آفتاب می شوند.

اما عوامل محیطی مانند نورآفتاب، هورمونها، داروها، عفونت ها و کمبودهای تغذیه ای و  سایر عوامل محیطی می توانند روی فعالیت سلولهای ملانوسیتی تاثیر گذاشته و سبب افزایش یا کاهش تولید و توزیع رنگدانه ملانین شده و لذا سبب تغییرات رنگ پوست شوند. به طور مثال مواجهه طولانی با نورآفتاب سبب افزایش تولید رنگدانه ملانین بصورت یک فرایند محافظتی شده و لذا سبب تیرگی پوست و لک های پوستی می شود.

در این مبحث به تعدادی از شایعترین بیماریهای رنگ پوست و درمان آنها اشاره می شود:

1-    ملاسما یا لک حاملگی:   یکی از شایعترین علل لک های پوستی می باشد که بصورت ایجاد لکه های قهوای کمرنگ تا تیره در صورت و نواحی در معرض نور پوست می باشد. اصطلاح لک حاملگی بدین دلیل است که این لک ها در بارداری تشدید یا ایجاد می شوند، اما صرفا به این معنا نیست که تنها در زنان باردار ایجاد میشود؛ بلکه می تواند در خانمهای مجرد و یا حتی در آقایان هم ایجاد شود.

90% مبتلایان به ملاسما را خانمها و 10% را آقایان تشکیل می دهند. بروز این لکه ها بصورت تدریجی و بصورت قرینه در نواحی برجسته صورت مانند پیشانی، گونه ها، پشت لبها و چانه می باشد. رنگ لکه ها از قهوه ای کمرنگ تا پر رنگ و مشکی و خاکستری متغیر است. معمولا این لکه ها برای اولین بار در سنین جوانی و باروری ایجاد میشوند.

علت اصلی ایجاد ملاسما بطور قطع مشخص نیست اما عوامل مختلفی بر ایجاد آن تاثیر می گذارند. مهمترین این عوامل نور آفتاب است. معمولا این لکه ها در فصول آفتابی و در مواجهه بیشتر با آفتاب تیره تر می شوند. اما از آنجا که بروز این لکه ها تدریجی و موذیانه است بسیاری از مبتلایان متوجه ارتباط با نور آفتاب نمی شوند و این ارتباط را انکار می کنند. اما مهمترین بخش درمان ملاسما را پرهیز از نور آفتاب تشکیل می دهد و بدون آن بسیاری از درمانها بی تاثیر است. نقش ژنتیک را نیز در ایجاد ملاسما مطرح می کنند، بطوریکه ملاسما بیشتر در نژاد تیره پوست و آسیایی نسبت به سفیدپوستان رخ می دهد. عامل بعدی هورمونها و بخصوص هورمون زنانه استروژن است که دردوران بارداری  به میزان بیشتری تولید شده و لکه ها تیره تر میشوند. نیز در مصرف قرص های جلوگیری از بارداری هم ملاسما تشدید می شود. سایر عوامل مطرح شده در ایجاد ملاسما داروهای ضد تشنج و بیماریهای خود ایمنی تیروئیدی است. اما نکته مهم در علل لک حاملگی آن است که این بیماری هیچ ارتباط شناخته شده ای با بیماریهای کبدی ندارد و این ارتباط یک باور غلط است و مبتلایان هرگز نباید نگران مشکلات کبدی باشند. جهت درمان این لکه ها، در درجه اول بایستی از مواجهه مستقیم با نور آفتاب پرهیز کرد. استفاده مکرر هر سه ساعت یک بار از ضد آفتاب با فاکتور محافظتی مناسب (حداقل SPF 30 و بالاتر) و پوشش کافی مانند کلاه لبه دار بخصوص در فصول آفتابی و ساعات ظهر توصیه می شود.بهتر است در ساعات با حداکثر تابش نور آفتاب (ساعت 12ظهر تا 3 بعد از ظهر) بیمار از منزل خارج نشود. داروهای موضعی ضد لک به توصیه پزشکان متخصص پوست برای بیماران تجویز می شود که بایستی حتما به دفعات و دوره توصیه شده توسط پزشک مصرف شوند. پایه اکثر این کرم های درمانی داروی هیدروکینون است که با غلظت های 4-2% برای بیماران تجویز می شود. مصرف بی رویه و طولانی از هیدروکینون بخصوص با غلظت های بالا و بدون تجویز پزشک در مواردی می تواند حتی لکه های پوستی بیمار را بدتر کند. لذا ضروری است فرد در طول درمان زیر نظر پزشک متخصص پوست باشد. نکته مهم در مصرف کرم های ضد لک آن است که برای ایجاد تغییرات واضح در روشن شدن لکه ها حداقل 2 ماه مصرف دارو نیاز است و نیز ضروری است که فرد تا 6 ماه داروها را مصرف کند. لذا نبایستی افراد مبتلا انتظار تغییرات فوری و سریع را در روشن شدن لک ملاسما داشته باشند. سایر درمانها استفاده از لیزر، میکرودرم ابریژن و مزوتراپی می باشد که بسته به نوع پوست فرد و نوع ملاسمای آن در موارد خاصی قابل انجام است. در مورد لیزر بایستی توجه داشت که برای همه افراد با لک ملاسما مناسب نیست و ضمنا به جلسات متعدد درمانی به فاصله 2-1 هفته دارد.

2-    کک و مک : شامل لکه های ریز و متعدد در نواحی در معرض نور صورت و گردن و بالای سینه می باشد که معمولا در سنین کودکی برای اولین بار ظاهر میشوند. لکه ها به رنگ قهوه ای کمرنگ و بصورت سرسوزنی و گرد و تا قطر 4 میلیمتر بوده و دارای تغییرات فصلی هستند. به این صورت که در تابستان و مواجهه با آفتاب کک و مک ها تیره تر و مشخص تر میشوند و در زمستان کمتر و حتی محو می شوند.

کک و مک معمولا در نژاد پوست روشن و موهای بور ظاهر می شود و ارتباط مستقیمی با تابش نور آفتاب دارد. کک و مک به خودی خود مشکل خاصی ندارد و به راحتی می توان آن را با انجام لیزرهای پوستی Q-switched Nd:YAG یا پیلینگ ، فریز یا الکتروکوتر برطرف کرد. البته بدلیل استعداد ژنتیکی افراد درگیر در ایجاد کک و مک با مواجهه مجدد شدید و مستقیم با نور آفتاب حتی بعد از درمان هم ممکن است کک و مک دوباره ایجاد شود. لذا ضروری است بیماران کاملا از آفتاب پرهیز کرده و از ضدآفتاب و پوشش مناسب مانند کلاه لبه دار استفاده کنند. نکته حائز اهمیت در کک و مک آن است که بروز شدید و وسیع آن بخصوص در نواحی پوشیده مانند تنه می تواند نشانه هایی از بعضی بیماریهای سندرمی پوست باشد که با مراجعه به پزشک متخصص و معاینه بیمار میتوان آنها را تشخیص داد.

3-    ویتیلیگو = پیسی = برص: یک بیماری شایع پوستی است که بصورت ایجاد نواحی سفید رنگ و بدون رنگ در نقاط مختلف پوست می باشد. معمولا در نژاد پوست تیره تر دیده می شود و شیوعی حدود 1% جمعیت را دارد. 40-30% مبتلایان سابقه این بیماری را در سایر افراد فامیل دارند. اغلب موارد شروع بیماری قبل از 20 سالگی می باشد که به شکل مناطقی به رنگ سفید یخچالی با حاشیه مشخص و اغلب قرینه در روی اندامها بخصوص آرنج، مچ دستها و زانو و پشت پاها و نیز در صورت مانند دور چشم و دهان و نواحی دیگر تنه ایجاد میشود.

علت دقیق ایجاد ویتیلیگو مشخص نیست اما نظریه های مختلفی برای آن مطرح می شود که پایه اغلب آنها وجود یک بیماری خودایمنی را مطرح می کند که طی آن بدن بر علیه سلولهای رنگدانه ساز (ملانوسیت ها) عمل کرده و سبب تخریب آنها در مناطق درگیر می شود.

سیر بیماری ویتیلیگو مشخص نیست. این بیماری می تواند ثابت بماند  و یا پیشرفت کرده و اکثر نقاط بدن را درگیر کند.

نکته مهم در مورد این بیماری آن است که این بیماری پوستی هرگز واگیردار نبوده و هیچ خطری برای سلامتی فرد مبتلا ندارد. البته مناطق سفید بدون رنگدانه بیشتر مستعد آفتاب سوختگی هستند و ضروری است فرد از پوشش مناسب و ضد آفتاب استفاده کند. در مواردی نیز این بیماری با سایر اختلالات خود ایمنی در غدد درون ریز همراهی دارد که بسته به نظر پزشک آزمایشاتی برای بررسی تیروئید و قند خون فرد ممکن است انجام شود. درمان های مختلفی برای این بیماری وجود دارد اما هیچ درمانی که اثرات قابل پیش بینی در همه بیماران داشته باشد شناخته نشده است و پاسخ درمانی در افراد مختلف متغیر است. درمانهای موضعی شامل استفاده از داروهای کورتونی ، داروهای تنظیم کننده ایمنی موضعی و سایر کرمهای موضعی می باشد که با تجویز پزشک متخصص پوست به دفعات و مدت مشخص مصرف می شود. نیز می توان در مواردی از نور درمانی در کابین های مخصوص سه روز در هفته و برای چند ماه در مراکز درمانی بیمارستانی و کلینیک های پوست استفاده کرد. در بیمارانی که سطح وسیعی از بدن درگیر شده باشد با استفاده از کرم 20% مونو بنزیل اتر هیدروکینون سایر نقاط با پوست نرمال را می توان سفید کرد تا پوست بطور یکدست سفید باشد. سایر درمانها استفاده از لیزر و نیز روشهای جراحی و گرافت می باشد که در موارد خاصی استفاده می شوند.

دکتر سید علیرضا میراسماعیلی

متخصص پوست و مو وزیبایی